Grupa inicjatywna Stowarzyszenia powstała w 1983 roku. Działalność organizacji skupiona jest wokół takich zagadnień jak: prowadzenie badań nad przeszłością miasta, społeczna opieka nad zabytkami, upowszechnianie wiedzy o Czeladzi, upowszechnianie twórczości mieszkańców Czeladzi oraz twórczości dotyczącej miasta. Od 30 lat stowarzyszenie jest inicjatorem i współorganizatorem uroczystości upamiętniających ważne wydarzenia historyczne i ludzi ważnych dla Czeladzi, wypełnia "białe plamy" w historii miasta, upowszechnia wiedzę o przeszłości Czeladzi i regionu. Trwałymi dokonaniami działalności Stowarzyszenia są tablice i obeliski upamiętniające czeladzian: m. in. czeladzkich harcerzy zamordowanych w czasie II wojny światowej, fizyka profesora Józefa Mazura, budowniczego czeladzkiego kościoła św. Stanisława BM księdza Bolesława Pieńkowskiego, piaskowskich członków Związku Orła Białego, zamordowanych w Katyniu oficerów Wojska Polskiego i policjantów Policji Państwowej pochodzących z Piasków, poległych w czasie okupacji członków Związku Orła Białego, czeladzian zamordowanych na terenie byłego Związku Radzieckiego - tzw. pomnik katyński na cmentarzu parafialnym, obelisk przed Komisariatem Policji poświęcony 22 czeladzkim policjantom PP zamordowanym na terenie byłego ZSRR. SMCz prowadzi działalność popularyzatorską, w tym: wydawniczą: Zeszyty Czeladzkie - obecnie 22 numery - od 1993 roku, książki dot. historii miasta, okolicznościowe karty pocztowe i koperty; wystawienniczą; edukacyjną, organizując m. in. cykliczne spotkania z ludźmi kultury związanymi z Czeladzią oraz autorami publikacji dot. miasta i regionu -  historii i współczesności. Obecnie SMCz zrzesza 80 osób. W swej działalności Stowarzyszenie wychodzi poza granice Czeladzi, a jego członkowie aktywnie uczestniczą w spotkaniach regionalnych i ogólnopolskich stowarzyszeń kultywujących tradycje „małych Ojczyzn". Od 1998 r. jest sygnatariuszem Ruchu Stowarzyszeń Regionalnych Rzeczpospolitej Polskiej z siedzibą w Warszawie.